Anayasayı Değiştiren İktidar – Asli-Tali Kurucu İktidar Nedir?

Tarih boyunca birçok farklı ülke üzerinden Aslı ve Tali kurucu iktidar ön plana çıkmaktadır. Bu durum ülkelerle birlikte hangi zamanda pek çok topluluk üzerinden görülmüştür. Birçok kişinin de merak ettiği tarihi konularından bir tanesidir.

Aslî Kurucu İktidar Nedir?

Aslî kurucu iktidar, hukuk-dışı iktidardır. Diğer bir diğer anlamla, bu iktidar, “hukuk boşluğu” ortamında belirmektedir. Bir hukuk boşluğu ise ya baştan itibaren bulunmaktadır; ya da sonradan yaratılmıştır.

Baştan itibaren mevcut hukuk boşluğu ortamında beliren aslî kurucu iktidar yeni bir anayasa yapar. Aslî kurucu iktidarın yeni yapacağı anayasadan önce gelen bir anayasa yoktur. Bu durumlarda aslî kurucu iktidar, yeni anayasa yapabilmek için eski bir anayasayı yıkmayan, mevcut olan hukuk boşluğundan yararlanacaktır. Bu durumlarda aslî kurucu iktidarın yaptığı anayasa devletin ilk anayasasıdır. Bu tarz hukuk boşluğu, bağımsız devletlerin birleşmesi, sömürgelerin bağımsızlığa kavuşması, bir devletin birden çok bağımsız devlete ayrılması gibi yeni devletin kurulması durumlarında ortaya çıkmaktadır.

Sonradan yaratılmış hukuk boşluğu ortamlarında beliren aslî kurucu iktidar yeni bir anayasa yapması, yeni hukuk düzeni kurmak, ilk önce mevcut anayasayı ortadan kaldırarak hukuk boşluğu yaratmaktadır; daha sonra, bu hukuk boşluğunu yeni anayasa yaparak doldurmaktadır. Bu durumda yeni bir devlet kurulmamaktadır, mevcut devletin kuruluşu yenilenir. Bu durumlarda yapılan anayasa devletin ilk anayasası olmamaktadır. Bu tarz hukuk boşluğu, hükûmet darbesi, devrim, iç savaş gibi durumlardan sonra ortaya çıkmaktadır. Bu gibi durumlardan sonra ortaya çıkan asli kurucu iktidar, ilk önce mevcut siyasal rejimi yıkmaktadır; “anayasayı ilga” eder; hukuk boşluğu yaratmaktadır. Sonra bu boşluğu yeni anayasa yaparak doldurmaktadır. Aslî kurucu iktidar, bu halde yeni bir devlet kurmamaktadır; devletin kuruluşu yenilenir; siyasal rejimi değiştirilir.

Aslî kurucu iktidarın, “sınırsızlık” ve “hukuk dışı” olmak üzere iki özelliği bulunmaktadır. Aslî kurucu iktidar, “hukuk dışı” bir iktidardır. Yukarıda da açıklandığı gibi, bu iktidar, “hukuk boşluğu” ortamında çalışan iktidardır. Aslî kurucu iktidar, yeni anayasa yapmadan önce, varsa mevcut anayasayı ilga ederek hukuk boşluğu ortamı yaratmaktadır. Bu ortamlarda, aslî kurucu iktidarı bağlayacak hukuk kuralı bulunmamaktadır. Bundan sonra aslî kurucu iktidar hiçbir hukuk kuralı ile bağlı olmaksızın, sıfırdan, yeniden bir anayasa yapar.

Tali Kurucu İktidar Nedir?

Tali kurucu iktidar, bir anayasayı yine o anayasada öngörülmüş usule göre değiştirme iktidarıdır. Tali kurucu iktidarın sahibinin kim olduğu, diğer bir anlamla anayasayı değiştirme yetkisinin hangi organa ait olduğu yine anayasalarda belirler. Değiştirme yetkisi anayasalar, kendi kurduğu organlardan birine, örneğin belirli şartlar altında yasama organına verilir. Bu şu anlama gelir, yukarıda da anlatıldığı gibi, tali kurucu iktidar, anayasa tarafından kurulmuş iktidardır.

Tali kurucu iktidarın başlıca özellikleri ise şu şekildedir: İlk olarak Tali kurucu iktidar hukukî niteliklerde bir iktidardır. Tali kurucu iktidarın kim tarafından hangi usul dâhilinde kullanılacağını tespit eden hukuk kuralları bulunmaktadır i, bu kurallar bizzat anayasa tarafından konulmaktadır. İkinci olarak Tali kurucu iktidar sınırlı iktidardır. Tali kurucu iktidar direkt anayasa tarafından düzenlendiği için, bu iktidarın yine anayasadan sınırlandırılması her zaman mümkün olmaktadır. Gerçekten anayasalara bakıldığı zaman, anayasaların tali kurucu iktidar için birtakım, içeriksel, biçimsel ve zamansal sınırlar belirledikleri görülür. Tali kurucu iktidarın biçimi, diğer ifade ile anayasayı değiştirme usûlleri, anayasaların kendisi tarafından belirlenir. Yani kural olarak her anayasa, kendisinin değiştiriliş usulü yine kendisi belirler.