Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler

Alfabenin keşfinden sonra insanlık tarihinin yazılı kanıtları oluşmaya başladı. İlk alfabeler şüphesiz diğer alfabelerin öncüsü olarak olmuştur. Dünya üzerinde farklı dillerin kullanıldığı ve toplumların siyasal, kültürel, dinsel ve gelişimsel farklılıklarını düşünürsek farklı alfabelerin çıkmasını hiç şaşırmamamız gerekir. Bu yazıda Türklerin kullandığı alfabelerin zaman içerisinde nasıl ve neden değiştiğine değineceğiz.

Türkler, tarih boyunca farklı alfabeler kullanmıştır. Bu alfabeler, Türklerin yaşadığı coğrafyalara ve dönemlere göre değişkenlik göstermektedir. Türklerin ilk alfabeleri olan Göktürk Alfabesi, Orhun Abideleri’nde kullanılmıştır.

Göktürk Alfabesi

Göktürk Alfabesi’nin oluşturulma amacı, bir yazı sistemi oluşturarak Türkçe’nin yazılı olarak kullanılmasını sağlamaktı. Göktürk Alfabesi, bugün Türkçe’nin kullanıldığı en eski alfabe olarak kabul edilmektedir. Göktürk Alfabesi ile yazılmış birçok eser günümüze kadar ulaşabilmiştir.

Türk dilinde en eski yazı örnekleri, Moğolistan’daki Orhun nehri vadisinde 19. yüzyılda bulunan yazıtlardır. Keşfedilen Orhun yazıtları Kül Tigin, Bilge Tonyukuk ve Bilge Kağan yazıtlarıdır. Bu yazılar MS 8. yüzyılın başlarından kalma en eski Türk alfabesidir ve Orhun veya Göktürk alfabesi olarak bilinmektedir. Bu yazıtlar taşlar üzerine yazılmıştır. Göktürk alfabesi 38 harften oluşur, 34 ünsüz ve 4 ünlü harften oluşmaktadır ve sağdan sola doğru yazılmaktadır. Göktürk alfabesini bazı değişikliklere uğrayarak Hazarlar, Bulgarlar, Peçenekler ve Sekeller de kullanmıştır.

Eski Türk Alfabesi

Uygurca, Çin’in kuzey batısındaki Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde, 2016 itibariyle yaklaşık 25 milyon kişinin konuştuğu resmi dildir. Kazakistan ve Özbekistan’da da Uygurca konuşan topluluklar vardır.

Uygur alfabesi ilk önce Sogdian’dan (Soğd) türetilen bir alfabedir ama Türk dilinin ses ihtiyaçlarını karşılayabilmek için Sogdian’ın (Soğd) yeni bir versiyonu olarak türemiştir. Göktürk Kağanlığı’nın (552-744) yıkıldıktan sonra kurulan Uygur Kağanlığı’nın (744–840) bazı hanlıkları Budizm dinini bazıları da Mani seçmişti. Bu nedenle eserlerinde bu dinlerin esaslarını anlatılır. İlk metin örnekleri 8. yüzyılda rastlanmaktadır. Uygurlar matbaayı ve kâğıdı kullanan ilk Türk kavmidir; kültürlerinin renkliliğiyle sanat, edebiyat ve hukuk alanlarında birçok eser üretmiştir. Eski Uygur alfabesi, Uygur Devleti yıkıldıktan sonra da kullanılmıştır. Eski Uygur alfabesi 18 harften oluşmaktadır ve sağdan sola doğru yazılmaktadır.

Arap Alfabesi

Daha sonraki dönemlerde ise İslamiyet’in kabulüyle birlikte Türkler, Arap alfabesini kullanmaya başlamıştır. Arap alfabesi, Türkçe harflerin tamamıyla uyuşmamış olsa da Türkçe’nin yazımı için kullanılmıştır. Arap alfabesiyle yazılan pek çok eser günümüze kadar ulaşabilmiştir.

Latin Alfabesi

Cumhuriyet dönemi ise Türkçe’nin Latin alfabesiyle yazılmasıyla başlamıştır. Atatürk, bu değişikliği yaparak Türkçe’nin yazımını kolaylaştırmayı ve modernleştirmeyi amaçlamıştır. Latin alfabesi, Türkçe’nin kullanıldığı en yaygın alfabelerden biridir.

1 Kasım 1928 yıllında ”Yeni Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun”un kabulü ile Arap harflerinden oluşan Arap alfabesi kaldırılmıştı ve bunun yerine Latin alfabesi yürürlüğe girdi. Bu alfabe, Latin alfabesini birebir kullanılmamasından dolayı kimi zaman Latin-asıllı Türk Alfabesi, Türkçe Latin Alfabesi veya kısaca Türk Alfabesi denilse de, harflerin büyük çoğunluğu Latin harflerinden oluştuğu için bunu da Latin alfabesi olarak görmek gerekir.

Kiril Alfabesi

Son yıllarda ise Türkçe’nin kullanıldığı bazı ülkelerde Latin alfabesi yerine Kiril alfabesi de kullanılmıştır. Özellikle Orta Asya ülkelerindeki Türk dillerinde Kiril alfabesi, Türkçe’nin yazımı için kullanılmaktadır.

Türkler tarih boyunca farklı alfabeler kullanmıştır. Göktürk Alfabesi, Arap alfabesi ve Latin alfabesi, Türkçe’nin kullanıldığı en yaygın alfabelerdir. Türkçe’nin yazımındaki değişimler, Türk kültür ve tarihine önemli bir yansıma yapmaktadır.